EEN PORTIE GESCHIEDENIS / De Via Francigena : van Sigeric de Serieuze tot de onvervaarde “jagger”

Nota : klik op de foto's om ze te vergroten

Standbeeld van Sigeric in zijn geboortestad Glastonbury. 

Veel mensen denken bij het horen van de naam Via Francigena dat die pelgrimsweg te maken heeft met Sint Franciscus van Assisi. Nu, zo’n weg bestaat, maar heet Via di San Francesco. De route begint in Santuario della Verna (Toscane) doorkruist Umbrië (over Assisi) en eindigt in Rieti (Lazio). Ik ga er tijdens de voortzetting van mijn tocht volgend jaar een stuk van doen om de drukte op de laatste 200 km. van de Via Francigena te vermijden.  

Nee, de Via Francigena bestond al zo’n 200 jaar voor Franciscus geboren werd.

Via Francigena betekent: de weg die zijn oorsprong (-gena) in het land van de Franken (Franci-) heeft. 

In de eeuw nadat opper-Frank Karel De Grote een groot deel van Europa had eengemaakt, was het voor het eerst in de geschiedenis veilig genoeg voor Christelijke pelgrims om op bedevaart te gaan. Zo ontstond de route naar Santiago de Compostella: daar gingen gelovigen naartoe om een gebedje te prevelen bij het graf van Sint Jacob, apostel en kozijn van Jezus. De oorspronkelijke Spaanse naam van die weg is trouwens Camino Francés wat bijna hetzelfde betekent als Via Francigena in het Italiaans.

Voor het eerst wordt de Via Francigena schriftelijk vermeld in een perkament uit 876. Blijkbaar was de lockdown die door de barbaren met geweld was opgelegd toen voorbij en konden de eerste pelgrims uit Frankenland de Alpen oversteken om in Rome een selfie met de Paus te laten schilderen met het graf van Sint-Pieter op de achtergrond.

Reliëf met pelgrims (Kathedraal van Fidenza, 12e eeuw): opvallend is de pelgrim in het midden die een grote hondenliefhebber moet geweest zijn. Was dat beest wel ingeënt tegen rabiës?

In 990 werd Sigeric, ook wel Sigeric de Serieuze genoemd, aangesteld tot aartsbisschop van Canterbury. Hij besloot de zaken ernstig aan te pakken en persoonlijk per ezel naar Rome te reizen om zijn “pallium” (een soort lamswollen supporterssjaal met acht kruisen opgenaaid, enkel voor hoge kerkpieten) rechtstreeks uit handen van de Paus te ontvangen in plaats van het met het toenmalige DHL te laten opsturen.

Een fiere Innocentius III met een pallium om de schouders

Op de terugweg hield Sigeric ook een soort reisblog bij en beschreef hij uitgebreid de route tussen Rome en het Kanaal. Een groot deel van die route (tussen de Alpen en Arras in het toenmalige Vlaanderen) bestond voordien al onder de naam Via di Fiandra (De weg van Vlaanderen) en werd gebruikt door roekeloze handelaren die allerlei luxegoederen tussen Noord en Zuid vervoerden. Bescheiden als hij was noemde de aartsbisschop het parcours niet de “Via Sigerica” maar “Via Francigena”, een naam die hij onderweg in de herbergen had opgevangen. 

U moet zich die Via Francigena van toen niet voorstellen als een autosnelweg voor loodvrije ossenkarren en gehaaste ruiters, maar eerder een samenraapsel van stukken oude Romeinse heirbaan, slijkerige veldwegels, strade bianche en jawel… ezelspaden. Die wegen liepen trouwens van abdij naar abdij, de vijfsterrenhotels van die tijd.

Veel van de steden die nu op de kaart staan, bestonden toen nog niet, maar zijn voornamelijk ontstaan dankzij hun ligging als dorp langs de route. Siena bijvoorbeeld heeft zich dankzij catering, logies en verkoop van religieuze snuisterijen (“iemand een stukje lendendoek van Christus misschien? Met authentieke bloedvlekken!”) ontpopt van boerendorp tot rijke stad waar de inwoners sindsdien niets anders te doen hebben dan elke dag te oefenen voor hun jaarlijkse paardenrace met bijhorende vreetfestijnen. 

Canterbury werd aldus de populaire startplaats waar de Britons pleegden samen te klitten vooraleer ze op pelgrimstocht vertrokken (of waren het toen ook al varkensachtige zuip-reizen?). Terwijl ze uit alle uithoeken van het Angelsaksische eiland toestroomden of terwijl ze op de boot naar Frankrijk zaten te wachten, vertelden ze elkaar sappige, smeuïge en spannende verhalen die Geoffrey Chaucer in de 14e eeuw inspireerden tot het schrijven van de “Canterbury Tales”.

Houtsnede uit “The Canterbury Tales”, editie 1484. Het ging er daar blijkbaar heel gezellig en knus aan toe.

Maar door eeuwenlange pelgrim-onvriendelijke toestanden als oorlogen, roversbendes, pest- en pokken-epidemies, protestantse hooligans en hongersnoden werd de voettocht naar Rome steeds minder populair. Toen in de 19e eeuw treinen en stoomboten hun opwachting maakten, was het hek helemaal van de dam en begon het onkruid over de Via Francigena en andere pelgrimswegen te woekeren. 

In de late jaren zestig vonden de toenmalige hippies het leuk om na het festival op het eiland Wight op blote voeten helemaal tot in Spanje te wandelen – ze hadden toch niets anders te doen - en alzo herontdekten ze de oude weg naar Santiago die veel rustiger was dan de routes nationales vol Franse tractoren en Hollandse caravans. Het werd opnieuw mode om met een wandelstok en rugzak de Sint-Jacobsschelpen-route af te leggen en niet alleen voor hippies of jonge boefjes en drugverslaafden die terug voeling moesten krijgen met de harde realiteit van het juiste pad. Zelfs “jaggers” die in vorige eeuw nog verondersteld werden om in rust van hun oude dag te genieten, kopen nu in de Decathlon een paar stevige stapschoenen en gaan onvervaard zuidwaarts om onderweg stappers-files en overbevolkte gîtes te trotseren en in Santiago de Compostella de Sint-Jacobschelp in hun pelgrimspas te laten stempelen.  

In de jaren tachtig had Giovanni Caselli, een Italiaanse oud-hippie en geschiedkundige die zich voor reizen met vuile voeten interesseerde, ergens vaagweg opgevangen dat er een Italiaanse variant voor de Compostella-route moest bestaan. Na jarenlange stoffige en slijkerige opzoekingen in bibliotheken, abdijen en de wilde natuur, kwam hij uiteindelijk in de archieven van het Britisch Museum terecht, waar hij de duizend jaar oude reisblog van Sigiric de Serieuze in een oude kast vond. Aan de hand van het document reconstrueerde hij de route. Begin deze eeuw begon de vereniging Gli amici della Francigena verloren stukken Francigena bloot te leggen en waar er niets meer was nieuwe verbindingspaadjes aan te leggen. Ondertussen hebben ze zelfs Francigena-wegwijzers geplaatst, zodat een ezelwandelaar als ik mijn gps zelfs niet zal nodig hebben. Hoewel, ik las op Reislogger vandaag nog dat een Nederlands koppel op de eerste etappe aan de Opaalkust al een wijzer gemist had omdat er een koe voor stond. Ze maakten een omweg van 30 kilometer...